زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیها السلام

نگاهی کوتاه و گذرا در زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیهاالسلام ، مادر جلیل القدر قمر منیر بنی هاشم حضرت باب الحوائج اباالفضل العباس علیه السلام

زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیها السلام

سیزدهم جمادی الثانی، یادآور روزی غم انگیز است؛

روزی که در آن مادری فداکار و بانویی با عظمت از تبار دلاوران به سوی معبود پر کشید.

حضرت ام البنین علیهاالسلام ، بعد از عمری تلاش و شکیبایی و استقامت با اهدای چهار فرزند رشید به پیش گاه مولایش حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام

با دلی مالامال از محبت و عشق راهی دیار دوست شد و در بقیع آرامگاه خوبان برای همیشه رحل اقامت افکند.

حضرت ام البنین علیهاالسلام از زنان برجسته تاریخ اسلام و از جمله زنان تأثیرگذار در حادثه عاشوراست

که اگر چه در کربلا حضور نداشته است

اما وجود چهار فرزند رشیدش در حادثه عاشورا

و به نمایش گذاشتن ادب و فداکاری و غیرت که از مادر به ارث برده‌اند باعث شده است

تا نام مبارک حضرت ام البنین علیهاالسلام زینت زنان مسلمان باشد.

حضرت عباس علیه السلام ، این جانباز عاشورا که جایگاه و مقامش باعث غبطه شهدا در عالم آخرت می‌شود

ویژگی‌های خود را از پدری همچون امیرالمومنین علیه السلام 

و بانویی چون ام البنین علیهاالسلام وام گرفته است.

نام و مشخصات حضرت ام البنین علیها السلام

نام اصلی حضرت ام البنین علیهاالسلام فاطمه کلابیه بوده و کنیه اش امُّ البنین (مادر پسران) است. پدرش حِزام، و مادرش ثمامه یا لیلاست.

همسرش حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام و فرزندانش عباس علیه السلام ، عبداللّه ، جعفر و عثمان هستند که هر چهار نفرشان در سرزمین کربلا و در رکاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسیدند. آرامگاه این بانوی جلیله در مدینه منوّره و قبرستان بقیع است.

فضايل اخلاقي، کمالات انساني، نيروي ايماني، ثبات و پايداري، شکيبايي و بردباري، بصيرت و دانايي و نطق و سخنداني او را به شايستگي ، بانوي بانوان کرده بود.

پدرش حزام مردي شجاع و دلير و راستگو بود که شجاعت از صفات ويژه اوست. وي از استوانه‏ هاى شرافت در ميان عرب به شمار مى ‏رفت و در بخشش، مهمان‌نوازى، دلاورى و رادمردى و منطق قوي مشهور بود.

خاندان اين بانو از خاندان‌هاى ريشه ‏دار و جليل‌القدر بودند که به دليرى و دستگيرى معروف بودند

و هر يک در بزرگي و شرافت به گونه اي مشهور گشته اند

و ما جهت اختصار به برخي از ويژگي هاي آنان مي پردازيم.

مورخان در مورد شرافت نسب ام البنين مي نويسند:

«تاريخ پدران و دايي هاي ام البنين را به ما مي شناساند و ما دانستيم که آنان از سوارکاران شجاع عرب بوده و شرافت و آقايي آنها به حدي بوده که حتي پادشاهان نيز به آن اذعان داشته اند.»

در مورد نَسب مادري حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام در کتب تاريخي مطالب زيادي هست،

شايد بتوان با يک جمله تصويري از خاندان «ام البنين» ترسيم کرد

و آن اينکه پدران و مادران و خاندان ام البنين در شجاعت، کرم، اخلاق، هنر و وجاهت اجتماعي و بزرگواري پس از قريش، سرآمد قبايل گوناگون عرب بوده اند.

زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیها السلام

ويژگي های بارز خاندان حضرت ام البنين علیهاالسلام :

در خاندان و تبار پاک حضرت ام البنين علیهاالسلام چند ويژگي مهم وجود دارد که همگي در وجود حضرت عباس عليه السلام به ظهور رسيد :

الف: شجاعت و دلاوري که در کربلا زيباترين چهره خويش را نماياند.

ب: ادب و متانت و عزت نفس که در زندگاني 34 ساله حضرت عباس عليه السلام به وضوح ديده مي شود.

ج: هنر و ادبيات که حضرت ام البنين علیهاالسلام از «دايي » خود لبيد شاعر به ارث برده بود

و فرزند عزيزش حضرت عباس عليه السلام نیز از مادر اديبه ی خود .

د: ايثارگري و احترام به حقوق ديگران که نمود آن در کربلا و در عشق به ولايت و امامت متجلي شد.

ه: وفا و پايبندي به تعهدات و پیمان ها .

ولادت حضرت ام البنین علیهاالسلام

در مورد تاریخ دقیق ولادت حضرت ام البنین علیهاالسلام اطلاعی در دست نیست و تاریخ نگاران سال ولادت او را ثبت نکرده اند،

ولی یاد آور شده اند که تولد پسر بزرگ ایشان، حضرت ابوالفضل علیه السلام ، در سال 26 قمری اتفاق افتاده است

و برخی از تاریخ نگاران زمان ولادت ایشان را در حدود پنج سال پس از هجرت تخمین می زنند.

حضرت امیرالمومنین علیه السلام ، بعد از شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها ، از برادرش عقیل که آشنا به علم نسب شناسی عرب بود درخواست می‌کند

تا برایش زنی از خاندانی شجاع و از تبار دلاوران برگزیند تا پسر دلیری برای مولا به ارمغان آورد.

عقیل هم فاطمه کلابیه را که قبیله و خاندانش، بنی کِلاب، در شجاعت بی مانند بودند برای حضرت برگزید و گفت: در میان عرب از پدرانش شجاع تر و قهرمان تر یافت نمی شود.

ازدواج امام علی علیه السلام با حضرت ام البنین علیهاالسلام در بین سال‌های ۲۴ تا ۲۶ هجری بوده است

که البته نقل‌های دیگری هم در کتاب‌های تاریخ در این باره وجود دارد.

فاطمه کلابيه سراسر نجابت و پاکي و خلوص بود.

هنگامي که مي خواست پا به خانه علي بگذارد گفت :

تا دختر بزرگ فاطمه سلام الله علیها اجازه نفرمايند وارد خانه نمي شوم

و اين نهايت ادب او را به خاندان امامت مي رساند.

زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیها السلام

فرزندان حضرت ام البنین علیهاالسلام

حضرت ام البنین علیهاالسلام چهار پسر داشت که بزرگترین آن‌ها عباس بن علی علیه السلام بود. عبدالله ، جعفر و عثمان دیگر پسران او بودند. این چهار فرزند در واقعه عاشورا و در رکاب امام حسین علیه السلام جنگیدند و به شهادت رسیدند.

تغییر نام حضرت ام البنین علیهاالسلام

فاطمه کلابیه، بعد از گذشت مدتی از زندگی مشترک با حضرت علی علیه السلام ،

به امیرالمؤمنین پیشنهاد کرد که به جای «فاطمه»، که اسم قبلی و اصلی وی بوده، او را ام البنین صدا زند

تا فرزندان حضرت زهرا علیها السلام از ذکر نام اصلی او توسط پدرشان، به یاد مادر خویش فاطمه زهرا علیها السلام نیفتند

و در نتیجه، خاطرات گذشته، در ذهن آن ها تداعی نگردد و رنج بی مادری آن ها را آزار ندهد.

حضرت ام البنین علیهاالسلام ، فرزندان دختر گرامی رسول خدا صلی الله علیه و آله را بر فرزندان خود مقدّم می داشت

و بخش عمده محبت و علاقه خود را متوجه آنان می کرد و آن را فریضه ای دینی می شمرد؛

زیرا خداوند متعال در کتاب خود، همگان را به محبت آنان دستور داده است.

گریه امیرالمومنین علیه السلام

روزي حضرت ام البنین علیهاالسلام وارد اتاق شد.

امام علی علیه السلام را ديد که عباس خردسال را روي پاهايش نشانده،

آستين‌هاي کودک را بالا زده و بازوانش را مي‌بوسد و به شدت مي‌گريد.

حضرت ام البنین علیهاالسلام حيران و نگران علت را پرسيد.

حضرت علی علیه السلام با اندوه پاسخ داد: به اين دو دست نگاه مي‌کردم و آنچه بر سرشان مي‌آيد، به ياد مي‌آوردم. تعجب حضرت ام البنین علیهاالسلام به ترس تبديل شد: مگر چه بر سر دستان پسرم خواهد آمد؟

و پاسخ شنيد که از بازو قطع خواهند شد. پرسيد: چرا ياعلى؟ و آنگاه شرح کربلا را شنيد و اينکه دستان فرزندش در راه پسر ريحانه رسول خدا ، قطع خواهند شد. گريه امانش نمي‌داد، اما شکر خدا را مي‌گفت که پسرش فداي سبط گرامي رسول اکرم صلي الله عليه و آله مي‌شود.

حضرت علی علیه السلام مادر عباس را به منزلتي که فرزندش نزد خدا داشت، بشارت داد و گفت

که خداوند در عوض دو دست، دو بال به او مي‌بخشد تا با ملائکه در بهشت پرواز کند.

زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیها السلام

وفات حضرت ام البنین علیهاالسلام :

بنا بر قول مشهور، اين بانوي بزرگوار در 13 جمادي الثاني سال 64 قمری وفات يافت و در قبرستان بقيع به خاك سپرده شد .
چنانكه اشاره شد، وي صاحب چهار پسر به نام هاي عباس، عبدالله ، عثمان و جعفربود.

در اين ميان، نوادگان حضرت عباس علیه السلام كه اكثر آنان در عربستان، عراق، مصر، اردن، ايران و تركمنستان پراكنده مي باشند، در علم و ادب، شعر و حديث سرآمد عصر خويش بودند؛

از جمله ابوعلي حمزه بن قاسم بن علي بن حمزه بن حسن بن عبيدالله بن عباس از محدثان مورد اعتماد شيعه و صاحب كتاب «التوحيد»، «الزياره» و «المناسك» مي باشد

كه مزار او در حله معروف است و مردم مزارش را زيارت مي كنند .

نسبت فامیلی حضرت ام البنین علیهاالسلام با شمر بن ذی الجوشن

اخیراً برخی از جاهلان مغرض،

شمر بن ذی الجوشن قاتل حضرت اباعبد الله الحسین علیه‌السلام را برادر حضرت امّ‌البنین،

همسر دوم حضرت امیرالمؤمنین و مادر حضرت اباالفضل العباس سلام الله علیه دانسته‌اند.

قصد ایشان از این دروغ پراکنی‌ها، خانوادگی جلوه دادن قیام بزرگ آن حضرت بوده است.

امّا منشأ این افتراء کلماتی است که تاریخ نگاران از قول شمر بن ذی الجوشن در شب عاشوراء نقل می‌کنند.

در آن شب، شمر همراه امان نامه‌ای به نزدیک خیمه حضرت اباالفضل العباس علیه‌السلام آمد

و ایشان و برادرانش را با این عبارت صدا زد:

«ای فرزندان خواهر من! شما را امان دادم؛ خود را به کشتن ندهید و چنگ بر طاعت امیر مومنان یزید بزنید».

اگر شمر بن ذی الجوشن، دایی عباس بن علی بوده باشد، باید شمر را برادر حضرت ام البنین علیهاالسلام بدانیم و حال آنکه اینگونه نیست.

پدر حضرت ام البنین علیهاالسلام ، حزام بن خالد ربیعة و پدر شمر، جوشن بن شرحبیل بن الأعور بوده است.

زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیها السلام

درست است که شمر بن ذی الجوشن و حضرت ام البنین علیهاالسلام هر دو از قبیلهٔ بنی کلاب هستند، امّا هرگز برادر و خواهر نبودهﺍند. زمانی که شمر امان نامه را عنوان کردند به خاطر هم قبیله بودن گفتند خواهر زاده های من کجایند!!!

شمر بن ذی الجوشن و مادر حضرت عباس علیه السلام ، هر دو از نسل «کلاب» می‌باشند. هر کدام با چند واسطه به «کلاب» می‌رسند. «کلاب» یازده پسر دارد. نام یکی از آنان «کعب» و نام دیگری «ضباب» است. حضرت ام البنین از نسل «کعب» و شمر، از نسل «ضِباب» است.

نسب حضرت ام البنین علیهاالسلام :

ام البنین بنت حزام بن خالد بن ربیعه بن وحید بن کعب بن کلاب

نسب شمر:

شمر بن ذی‌الجوشن (جمیل) بن اعور (عمرو) بن ضِباب (معاویه) بن کلاب.

حضرت عباس نوة دختری کلاب و شمر نوه پسری کلاب

شمر چون دید که ابن سعد مهیای قتال است به نزدیک لشکر امام علیه السلام آمد و بانگ زد :

کجایند فرزندان خواهر من عبدالله و جعفر و عثمان و عباس

چه آنکه مادر این چهار برادر حضرت ام البنین علیهاالسلام از قبیله بنی کلاب بود که شمر ملعون نیز از این قبیله بوده….

امام حسین علیه السلام بانگ او را شنید

برادران خود را امر فرمود که جواب او را دهید

اگرچه فاسق است لکن با شما قرابت و خویشی دارد،

پس آن سعادتمندان با آن شقی گفتند چه بود کارت؟

گفت ای فرزندان خواهر من شماها در امانید

با برادر خود حسین رزم ندهید

از دور برادر خود کناره گیرید و سر در طاعت امیرالمؤمنین یزید (ملعون) درآورید.

جناب عباس بن علی علیه السلام بانگ بر او زد که

بریده باد دست های تو

و لعنت باد بر امانی که تو از برای ما آوردی،

ای دشمن خدا امر می‌کنی ما را که دست از برادر و مولای خود حسین بن فاطمه علیه السلام برداریم

و سر در طاعت ملعونان و فرزندانشان درآوریم

آیا ما را امان می‌دهی و از برای پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله امان نیست؟

شمر از شنیدن این کلمات خشمناک شد و به لشکرگاه خویش بازگشت.

بگو از حسین چه خبر؟

مورخان مي نويسند:

پس از واقعه کربلا بشير در مدينه حضرت ام البنین علیهاالسلام را ملاقات مي کند تا خبر شهادت فرزندانش را به او بدهد.

حضرت ام البنین علیهاالسلام پس از ديدن وي که فرستاده امام سجاد عليه ‏السلام بود مي گويد:

«اي بشير! از امام حسين عليه ‏السلام چه خبر داري؟

بشير گفت: خدا به تو صبر دهد که عباس تو کشته گرديد.

حضرت ام البنین علیهاالسلام فرمود: از حسين عليه‏ السلام مرا خبر ده!»

بشير خبر شهادت بقيه فرزندان او را هم اعلام کرد،

ولي حضرت ام البنین علیهاالسلام پيوسته از امام حسين عليه ‏السلام خبر مي‏ گرفت

و با صبر و بصيرتي بي نظير مي گويد:

«يا بشير اخبرني عن ابي عبدالله الحسين علیه السلام

اولادي و من تحت الخضراء کلهم فداء لابي عبدالله الحسين»

اي بشير خبر از [امام من]اباعبدالله الحسين بده

فرزندان من و همه آنچه زير اين آسمان مينايي است فداي اباعبدالله عليه السلام باد

چون بشير خبر شهادت امام حسين عليه ‏السلام را به آن حضرت داد، صيحه ‏اي کشيد و گفت: 

قد قَطّعتَ نياطَ قلبي

اي بشير! رگ قلبم را پاره کردي

و سپس صدا به ناله و شيون بلند کرد.

وي هر روز براي فرزندش عباس نوحه سرايي مي كرد و فرزند او عبيدالله را نيز به همراه خود مي آورد.

مردم مدينه براي شنيدن نوحه او گرد مي آمدند و به سبب جانسوز بودن نوحه سرايي او همگي اشك مي ريختند.

بايد گفت، آمدن حضرت ام البنین علیهاالسلام به بقيع نوعي انقلاب بر ضد بني اميه و آگاهي مردم از ژرفاي مصيبت بود. پس از آگاهي از جريان عاشورا و شهداي آن واقعه، حضرت ام البنین علیهاالسلام مجلس سوگواري و مصيبت در خانه اش برپا كرد. زنان بني هاشم در آن جا گرد آمدند و براي امام حسين علیه السلام و شهدای کربلا گريه كردند.

فصاحت و بلاغت حضرت ام البنین علیهاالسلام

از ديگر صفات والاي حضرت ام البنین علیهاالسلام فصاحت و بلاغت اوست که نمود آن در اشعار زيبا و جاودانه وي متجلي است.

از جمله اشعار جاودانه وي که مورد تجليل و تحسين بزرگان ادب قرار گرفته است

شعر جانسوز وي پس از شهادت پسرش که پدر فضايل بود مي باشد:

لا تدعوني ويک ام البنين تـذکـريـنـي بـلـيوث العرين

کانت بنون لي ادعي بهم و اليوم اصبحتُ و لا من بنين

اربعة مثل نسور الرّبي قد واصلوا الموت بقطع الوتين

«مرا ام البنين نخوانيد که به ياد شيران دلاور مي افکنيدم

مرا فرزنداني بود که به نام آنها خوانده مي شدم ولي امروز فرزندي ندارم

چهار فرزند داشتم همچون بازهاي شکاري و همگي به شهادت رسيدند.»

تنازع الخرصان اشلائهم

و دشمنان با نیزه هاى خود ابدان طیبه آن‌ها را از هم متلاشى کردند

فکلهم امسوا صریعا طعین

و در حالى که روز را به پایان بردند که همه آن‌ها با جسد چاک چاک بر روى زمین افتاده بودند

یا لیت شعرى اکما اخبروا

اى کاش مى دانستم آیا این خبر درست است

بان عباسا مقطوع الیدین

که دستهاى فرزندم عباس (ع) را از تن جدا کردند؟!

زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیها السلام

مورخان مي نويسند:

ام البنين آنچنان جانسوز براي شهادت فرزندان و به ويژه براي امام حسين عليه السلام نوحه و گريه مي کرد

که حتي دشمن اهل بيت، مروان بن حکم، نيز از شنيدن مراثي وي گريه مي کرد. از ديگر اشعار وي در مورد حضرت عباس علیه السلام است که مي گويد:

يا من رَاَي العباس کرّ علي جماهير النقد و وراه من ابـنـاء حيدر کل ليث ذي لبد

نبئّت اَنّ ابني اصيب براسه مقطوع يد ويلي علي شبلي امال براسه ضرب العمد

لو کان سيفک في يديک لما دنا منه احد

وقتي خبر شهادت فرزندانش به او رسيد، سرشک اشک از ديده فرو ريخت و با روحيه‏ اي قوي در اشعاري گفت:

«اي کسي که فرزند رشيدم عباس را ديدي که همانند پدرش بر دشمنان تاخت،

فرزندان علي عليه‏السلام همه شيران بيشه شجاعتند.

شنيده ام بر سر عباس عمود آهنين زدند، در حالي که دست‏ هايش را قطع کرده بودند؛

اگر دست در بدن پسرم بود، چه کسي مي‏ توانست نزد او آيد و با او بجنگد؟

حضرت ام البنین علیهاالسلام هر روز به همراه عبيداللّه پسرِ حضرت عباس عليه‏ السلام ،‏

که همراه مادرش در کربلا حضور داشت و سند زنده ‏اي براي بيان وقايع عاشورا بود،

به بقيع مي ‏رفت و نوحه مي‏ خواند و شور و غوغايي بپا مي کرد . مردم مدينه اطراف او گرد مي آمدند و با او هم ناله مي شدند. حتي مروان بن حکم حاکم وقت مدينه نيز در ميان ايشان بود و گريه مي کرد.

امام باقر سلام الله عليه مي فرمايد:

آن حضرت به بقيع مي رفت و آن قدر جانسوز مرثيه مي خواند که مروان با آن قساوت قلب گريه مي کرد.

ام‏ البنين عليهاالسلام ، واسطه فيض الهی

آيت الله العظمي حاج سيد محمد حسيني شيرازي مي‌فرمود: شخصي در عالم مکاشفه، حضرت ابالفضل العباس علیه السلام را ديد و عرض کرد: آقا جان! حاجتي دارم و نمي‌دانم براي روا شدن آن به چه کسي متوسل شوم؟

قمر بني‌هاشم علیه السلام فرموده بود: به مادرم ام البنين علیها السلام

از مرحوم آيت الله العظمى آقاى حاج سيد محمود حسينى شاهرودى

(متوفى 17 شعبان 1394 هجرى قمرى ) نقل است که فرموده بود:

من در مشکلات ، صد مرتبه صلوات براى مادر حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام ، حضرت ام البنین علیهاالسلام ، مى فرستم و حاجت مى گيرم.

به تجربه رسيده است که

نذر براى حضرت ام البنین علیهاالسلام و اطعام مستمندان به نام حضرت اباالفضل العباس عليه السلام ،

براى بر آورده شدن حاجات موثر است

زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیها السلام

ممنونم ازت – حسین ستوده

تو هر گرفتاری – مهدی رعنایی

دوباره من دلم – علی زمانیان

ما را به دعا کاش نسازند فراموش

رندان سحر خیز که صاحب نفسانند

التماس دعا

گروه فرهنگی اسرار

اسرار ازل را نه تو دانی و نه من

زندگینامه بانوی ادب حضرت ام البنین علیها السلام